DASH publikoi sot raportin për klimën e biznesit në Shqipëri për vitin 2025. Në këtë raport, theksohet se administrata shqiptare vazhdon të përballet me sfida të konsiderueshme, ndërsa ka shqetësime të vazhdueshme nga ana e Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Në raportin e fundit të Departamentit Amerikan të Shtetit për vitin 2025, Shqipëria përshkruhet si një vend me disa probleme në fushën e investimeve dhe sundimit të ligjit, të cilat ndikojnë në klimën e përgjithshme të biznesit.
Në dokument thuhet se sfidat kryesore që dëmtojnë ambientin e biznesit përfshijnë korrupsionin e përhapur, një sistem gjyqësor të dobët, mungesën e transparencës në prokurimet publike, si dhe praninë e madhe të ekonomisë informale dhe pastrimit të parave – sidomos me burim nga trafiku i drogës.
Në raport theksohet se ekonomia informale ka ndikuar ndjeshëm në shtrembërimin e konkurrencës në treg. Për më tepër, bizneset raportojnë ndërhyrje të paligjshme, shantazhe dhe presion nga aktorë të administratës publike, media dhe grupe të organizuara kriminale.
Të metat në qeverisje dhe problematika të thella në sistemin e drejtësisë
DASH evidenton korrupsionin e vazhdueshëm në procesin e prokurimeve shtetërore, ku kontratat shpesh jepen përmes procedurave të dyshimta dhe të mbyllura. Përkundër përpjekjeve të qeverisë për të promovuar transparencë në tenderime – përmes platformës “Open Procurement” dhe dixhitalizimit të shërbimeve – raporti vëren se realiteti në terren mbetet problematik.
Kontratat e partneritetit publik-privat (PPP) përmenden si një tjetër burim shqetësimi, pasi, sipas raportit, ato shpesh janë hartuar pa analizë të thelluar dhe me mungesë të ekspertizës profesionale. Kjo ka kufizuar pjesëmarrjen e investitorëve të huaj dhe ka krijuar terren për favorizime.
Çështja e pronësisë dhe drejtësisë mbetet një pengesë madhore
Sipas raportit, të drejtat e pronës vazhdojnë të jenë një çështje delikate. Të huajt dhe vendasit përballen me vështirësi të mëdha për të siguruar tituj të qartë pronësie. Janë raportuar raste të abuzimeve me sistemin gjyqësor, ku individë të caktuar kanë manipuluar dokumentacionin për të përvetësuar prona në mënyrë të paligjshme. Mbivendosja e titujve të pronësisë është një dukuri e përhapur dhe kompensimi për pronat e konfiskuara gjatë komunizmit vazhdon të jetë i ngadaltë dhe joefikas.
Korrupsioni sistemik
Shqipëria ka ndërmarrë reforma të thella për të luftuar korrupsionin në nivelet më të larta, përfshirë ndryshime kushtetuese dhe ngritjen e institucioneve të specializuara si SPAK dhe Byroja Kombëtare e Hetimit (BKH). Megjithatë, zbatimi i reformës në drejtësi ka krijuar boshllëqe serioze për shkak të largimit të gjyqtarëve dhe prokurorëve të korruptuar, duke ngadalësuar proceset gjyqësore, veçanërisht në gjykatat e apelit.
Përkundër përparimeve të regjistruara – si përmirësimi në Indeksin e Perceptimit të Korrupsionit nga Transparency International (nga 37 në 42 pikë) – investitorët e huaj mbeten skeptikë për klimën e të bërit biznes në Shqipëri. Ata theksojnë se mungesa e stabilitetit ligjor, ndryshimet e shpeshta në politikat fiskale dhe rreziku nga arbitrariteti i autoriteteve mbeten pengesa të mëdha.
Investimet amerikane: rritje modeste, por me pengesa të shumta
Investimet direkte nga SHBA në Shqipëri arritën në 382 milionë dollarë në fund të vitit 2024, një rritje krahasuar me vitin 2023. Megjithatë, raporti vëren se ky nivel është ende modest dhe përfaqëson një pjesë të vogël të kapitalit të huaj në vend, për shkak të klimës së pasigurt për investime.
Bizneset amerikane që operojnë në Shqipëri shpesh zgjedhin të përfshijnë klauzola të arbitrazhit ndërkombëtar në kontrata, për të shmangur zgjidhjen e mosmarrëveshjeve përmes sistemit vendas të drejtësisë, të cilin e konsiderojnë të ngadaltë, joefektiv dhe të ndikuar politikisht. Pavarësisht përparimeve të kufizuara në dixhitalizimin e shërbimeve dhe luftën kundër korrupsionit në nivele të ulëta, Shqipëria mbetet një ambient sfidues për investitorët ndërkombëtarë.
Pjesë nga raporti i DASH
Shqipëria ka një potencial të gjerë ekonomik, një kuadër ligjor të qëndrueshëm dhe ka bërë përparime në kufizimin e korrupsionit të vogël duke dixhitalizuar shërbimet publike për qytetarët dhe bizneset. Vlerësimi i Shqipërisë në Indeksin e Perceptimit të Korrupsionit të Transparency International u përmirësua nga 37 në 42 nga 100 në vitin 2024.
Megjithatë, investitorët e huaj vazhdojnë ta perceptojnë Shqipërinë si një vend të vështirë për të bërë biznes. Ata përmendin sfida të vazhdueshme për investime dhe zhvillim biznesi në Shqipëri, për shkak të:
korrupsionit në sektorin publik, sistemin gjyqësor dhe prokurimet publike;
konkurrencës së padrejtë dhe të deformuar;
ekonomisë së madhe informale;
pastrimit të parave;
ndryshimeve të shpeshta në legjislacionin fiskal;
të drejtave mbi pronën; dhe
zbatimit të dobët të kontratave.
Emigrimi i fuqisë punëtore të re dhe të kualifikuar ka krijuar mungesë të punëtorëve që ndikon mbi perspektivat e investimeve. Komuniteti i biznesit raporton se fluksi i madh i të ardhurave të paligjshme nga trafiku i drogës, kontrabanda, shmangia fiskale dhe korrupsioni deformon konkurrencën në treg. Investitorët raportojnë gjithashtu se mund të jenë objekt i shantazheve nga administrata publike, mediat dhe grupet kriminale.
Raportimet për korrupsion në prokurimet qeveritare janë të zakonshme, ku investitorët shpesh raportojnë raste ku korrupsioni qeveritar vonon ose pengon investimet në Shqipëri. Përdorimi i vazhdueshëm i kontratave të partneritetit publik-privat (PPP) ka reduktuar mundësitë për konkurrencë, përfshirë investitorët e huaj, në infrastrukturë dhe sektorë të tjerë. Analiza e dobët dhe mungesa e ekspertizës teknike në hartimin dhe monitorimin e kontratave PPP mbeten shqetësime të vazhdueshme.
Disa investitorë amerikanë kanë pasur mosmarrëveshje komerciale të ashpra me entitete publike dhe private, disa prej të cilave kanë shkuar deri në arbitrazh ndërkombëtar.
Të drejtat mbi pronën vazhdojnë të jenë një sfidë në Shqipëri, pasi është e vështirë të sigurohet titull i qartë pronësie. Ka pasur raste ku individë dyshohet se kanë manipuluar sistemin gjyqësor për të siguruar tituj pronësie të paligjshëm. Titujt e pronave që përkojnë janë të përhapur gjerësisht. Procesi i kompensimit për tokën e konfiskuar nga regjimi komunist i mëparshëm mbetet i ngadaltë, joefektiv dhe i pamjaftueshëm. Qeveria ka deklaruar qëllimin për të adresuar këtë problem, por progresi ka qenë i kufizuar.
Për të adresuar korrupsionin sistemik, Shqipëria miratoi ndryshime të gjera kushtetuese për të reformuar sistemin gjyqësor dhe për të përmirësuar sundimin e ligjit në vitin 2016. Shqipëria ka organe funksionale dhe të pavarura anti-korrupsion, përfshirë Zyrën e Prokurorisë Speciale (SPO) dhe Byronë Kombëtare të Hetimit (NBI), të cilat janë pjesë e Strukturës Speciale Kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar (SPAK).
Reforma gjyqësore mbështetet fuqimisht nga Shtetet e Bashkuara dhe BE-ja, dhe zbatimi vazhdon, me shpresën që sukseset e saj do të përmirësojnë klimën e investimeve në vend. Zbatimi i reformës gjyqësore që filloi në 2016 përfshiu vlerësimin e gjyqtarëve dhe prokurorëve. Më shumë se gjysma e gjyqtarëve dhe prokurorëve të vlerësuar janë shkarkuar për pasuri të pa shpjegueshme ose lidhje me krimin e organizuar, ose kanë dhënë dorëheqjen për të shmangur vlerësimin.
Si pjesë e procesit të anëtarësimit në BE, BE-ja pret që Shqipëria të intensifikojë hetimet e rasteve me profil të lartë, të krijojë një rekord të aktakuzave për korrupsion dhe pastrim parash në nivele të larta, dhe të hetojë gjyqtarë dhe prokurorë të cilët vlerësimi i tyre tregoi mundësi për sjellje kriminale.
Komuniteti i biznesit vlerëson progresin e reformës së drejtësisë në luftën kundër korrupsionit dhe përfundimin e paprekshmërisë, por shpreh shqetësime se boshllëqet e krijuara në sistemin gjyqësor kanë ngadalësuar shqyrtimin e rasteve, duke krijuar një grumbull rastesh në gjykata, veçanërisht në Gjykatën e Apelit dhe Gjykatën e Apelit Administrativ.
